Te Whāinga
Paearu Paetae
Kōrero Āpiti 1
Ka whakaatu i te māramatanga ki te reo Māori me ōna mātāpono i tētahi horopaki e taunga ana mā te:
- whakaatu i te māramatanga ki ngā āhuatanga o te reo Māori e hāngai ana
- tautohu i ētahi wāhanga o te reo.
Ka whakaatu i te whānui o te māramatanga ki te reo Māori me ōna mātāpono i tētahi horopaki e taunga ana mā te:
- tūhono i te tikanga o ngā āhuatanga o te reo Māori e hāngai ana ki ngā taipitopito taunaki
- tūhono me te whakaahua i ētahi wāhanga o te reo.
Ka whakaatu i te tōtōpu o te māramatanga ki te reo Māori me ōna mātāpono i tētahi horopaki e taunga ana mā te:
- whakamāori pū i te tikanga o nga āhuatanga o te reo Māori e hāngai ana
- whakamārama pū i ētahi wāhanga o te reo.
Kōrero Āpiti 2
Ko ngā mātāpono o te reo Māori koia te tirohanga Māori e whakaatahia ana i ngā kupu me ngā whakatakotoranga o te reo.
Hei tauira:
- ko ngā pānga
- ko te kauawhi me te kaupare
- ko te takiruatanga.
Kōrero Āpiti 3
Ko ngā wāhanga o te reo koia ngā kupu me ngā whakatakotoranga o te reo e whakaata ana i ētahi mātāpono e ai ki tā te Māori titiro ki te ao.
Hei tauira:
- tōku pāpā / tāku tama, tōna kaiako, tāna ākonga
- nau mai ki tō tātou kura / nau mai ki tō mātou kura, hoea tō tāua waka / hoea tō waka
- Ranginui / Papa-tū-ā-nuku, tapu / noa.
Kōrero Āpiti 4
Ko tētahi horopaki e taunga ana ko tētahi tūāhuatanga, ko tētahi wheako rānei e mōhio whānuitia ana, e hāngai ana rānei ki te ao pātata o te ākonga.
Hei tauira:
- ko te kura
- ko te whānau
- ko tētahi kaupapa ā-hapori.
Kōrero Āpiti Whānui
I tōna tikanga he aromatawai tēnei paerewa paetae hei whakamātau i ngā ākonga e ako tonu nei i te reo Māori. Ko te taumata e kōrerohia ana he mea waihanga mā te hunga kātahi anō ka kuhu ki te ako ōkawa nei i te reo i te Tau 9 me te Tau 10 o te kura tuarua.
I ahu mai tēnei paerewa paetae i The New Zealand Curriculum (NZC), Te Pou Taki Kōrero, Te Tāhuhu o te Mātauranga, 2007, me ngā whāinga i te Taumata 6 o Te Aho Arataki Marau mō te Ako i Te Reo Māori - Kura Auraki.
Ngā tautuhinga aromatawai ā-waho
He Hononga Ki Whārangi Wāhi Ipurangi Kē
Te wewete i ngā paerewa
Te whāinga o te Paerewa
Ko tā te Paerewa Paetae nei he aromatawai i ngā pūkenga o te ākonga ki te whakaatu i tō rātou mārama ki te reo Māori i ngā horopaki e taunga ana, me te āhukahuka i ngā āhuatanga o te reo e hāngai ana ki ngā mātāpono Māori. Ka whakaatu ngā ākonga i tō rātou mōhio ki te haere ngātahi o te reo me te ahurea ki te whakawhiti kōrero. Ko te tohu i ngā momo pānga rerekē, mā roto i te kōwhiri i ngā pūpānga 'A' me te 'O', tētahi tauira o ēnei mātāpono, ko te hiranga rānei o te whāritenga, o te tauarotanga rānei, pēnei i ērā e whakatauiratia ana i te reo takirua, i te reo tauaro rānei o Rangi/Papa, o roto/waho, o uta/tai, o ao/pō, o ora/mate hoki.
Ka ahu mai tēnei Paerewa Paetae i ngā Akoranga Tāpua e whai nei:
- tūhura i te reo Māori e rite tonu nei te whakamahia ki te whakapuaki i ngā kōrero whaiaro, i ngā huatau me ngā whakaaro i ngā horopaki o ia rā
- whai wāhi atu, he whakamāori hoki i ngā momo kōrero whānui e poto ana
- whai wāhi atu ki ngā uara matua o te ahurea Māori me ngā mātāpono e noho tangata whenua ana i te reo
- mōhio ki tā rātou whai wāhi ki te whakarauora i te reo hei painga mō te katoa.
Te whakatau tika
Me whakaatu e ngā ākonga tō rātou āhei ki te āhukahuka, ki te whai māramatanga hoki i te reo Māori kei ngā kōrero kua tukuna, tae atu ki te āhukahuka i ngā āhuatanga reo e whakaahua ana i ngā mātāpono Māori, i ngā tirohanga Māori rānei.
Ka tukuna e ngā ākonga e eke ana ki ngā taumata teitei ake o te paetae, ngā taunakitanga e whakaatu ana i tō rātou mōhio whānui ki te reo kei ngā kōrero kua tukuna, me te haere ngātahi o ngā āhuatanga o te reo me ngā mātāpono Māori, me ngā tirohanga Māori rānei.
Te whakaemi taunakitanga
Ko te tukanga o tēnei aromatawai ko tētahi Ngohe Aromatawai Ngātahi ka whakahaeretia i te takiwā o ngā whakamātautau hei te mutunga o te tau. Mā NZQA ngā ngohe e tuku, me ngā whakawānga taunakitanga e whakahaere.
Tirohia ngā Whakamārama Aromatawai ā-Waho mō te roanga ake o ngā kōrero.
Ētahi horopaki e āhei ana
He tuhinga, he ataata, he hopukanga ā-reo rānei ngā rauemi whakaaraara. Ka hāngai ēnei rauemi ki tētahi horopaki e taunga ana.Ko ngā horopaki e taunga ana ngā kaupapa, ngā wheako rānei e mōhiotia whānuitia ana, e hāngai ana rānei ki te taiao tonu o ngā ākonga.
Anei ētahi tauira:
- te kura
- te whānau
- ngā kaupapa ā-hapori
Ngā Paearu o Te Reo Matatini me te Mātau Pāngarau
Kua whakaaetia tēnei Paerewa Paetae mō Te Reo Matatini i te tau 2024 me te tau 2025.
Ngā kōrero katoa mō ngā pae ngātahi mō te tau 2024, me te tau 2025: Standards approved for NCEA co-requisite for 2024 and 2025.
Te whāinga o te Paerewa
Ko tā te Paerewa Paetae nei he aromatawai i ngā pūkenga o te ākonga ki te whakaatu i tō rātou mārama ki te reo Māori i ngā horopaki e taunga ana, me te āhukahuka i ngā āhuatanga o te reo e hāngai ana ki ngā mātāpono Māori. Ka whakaatu ngā ākonga i tō rātou mōhio ki te haere ngātahi o te reo me te ahurea ki te whakawhiti kōrero. Ko te tohu i ngā momo pānga rerekē, mā roto i te kōwhiri i ngā pūpānga 'A' me te 'O', tētahi tauira o ēnei mātāpono, ko te hiranga rānei o te whāritenga, o te tauarotanga rānei, pēnei i ērā e whakatauiratia ana i te reo takirua, i te reo tauaro rānei o Rangi/Papa, o roto/waho, o uta/tai, o ao/pō, o ora/mate hoki.
Ka ahu mai tēnei Paerewa Paetae i ngā Akoranga Tāpua e whai nei:
- tūhura i te reo Māori e rite tonu nei te whakamahia ki te whakapuaki i ngā kōrero whaiaro, i ngā huatau me ngā whakaaro i ngā horopaki o ia rā
- whai wāhi atu, he whakamāori hoki i ngā momo kōrero whānui e poto ana
- whai wāhi atu ki ngā uara matua o te ahurea Māori me ngā mātāpono e noho tangata whenua ana i te reo
- mōhio ki tā rātou whai wāhi ki te whakarauora i te reo hei painga mō te katoa.
Te whakatau tika
Me whakaatu e ngā ākonga tō rātou āhei ki te āhukahuka, ki te whai māramatanga hoki i te reo Māori kei ngā kōrero kua tukuna, tae atu ki te āhukahuka i ngā āhuatanga reo e whakaahua ana i ngā mātāpono Māori, i ngā tirohanga Māori rānei.
Ka tukuna e ngā ākonga e eke ana ki ngā taumata teitei ake o te paetae, ngā taunakitanga e whakaatu ana i tō rātou mōhio whānui ki te reo kei ngā kōrero kua tukuna, me te haere ngātahi o ngā āhuatanga o te reo me ngā mātāpono Māori, me ngā tirohanga Māori rānei.
Te whakaemi taunakitanga
Ko te tukanga o tēnei aromatawai ko tētahi Ngohe Aromatawai Ngātahi ka whakahaeretia i te takiwā o ngā whakamātautau hei te mutunga o te tau. Mā NZQA ngā ngohe e tuku, me ngā whakawānga taunakitanga e whakahaere.
Tirohia ngā Whakamārama Aromatawai ā-Waho mō te roanga ake o ngā kōrero.
Ētahi horopaki e āhei ana
He tuhinga, he ataata, he hopukanga ā-reo rānei ngā rauemi whakaaraara. Ka hāngai ēnei rauemi ki tētahi horopaki e taunga ana.Ko ngā horopaki e taunga ana ngā kaupapa, ngā wheako rānei e mōhiotia whānuitia ana, e hāngai ana rānei ki te taiao tonu o ngā ākonga.
Anei ētahi tauira:
- te kura
- te whānau
- ngā kaupapa ā-hapori
Ngā Paearu o Te Reo Matatini me te Mātau Pāngarau
Kua whakaaetia tēnei Paerewa Paetae mō Te Reo Matatini i te tau 2024 me te tau 2025.
Ngā kōrero katoa mō ngā pae ngātahi mō te tau 2024, me te tau 2025: Standards approved for NCEA co-requisite for 2024 and 2025.